Binnen en buiten GroenLinks is de rol van de burger in discussie. Tegen de achtergrond van de economische crisis, de vergrijzing en kritiek op het bureaucratisch functioneren van de zorgsector wordt gevraagd om een andere houding van de burger. Argumenten pro en contra komen in het onderstaande stuk aan bod. Wim Visser roept leden en niet-leden op te reageren.
Reacties graag naar wimvisserhildekleverlaan@hetnet.nl
Discusieer mee.
Nieuwe wetgeving zoals de Wet Werken naar Vermogen, de Wet Schuldsanering en de nieuwe beleidslijnen voor de Wet Maatschappelijke Ondersteuning en de eigen bijdragen voor psychologische hulp spreken van de nieuwe Nederlandse burger. Hij/zij is zelfredzaam, investeert in een eigen netwerk en vraagt zo nodig aan dit netwerk ondersteuning. De overheid of gesubsidieerde instellingen komen pas in beeld, als de problemen te groot zijn, professionele hulp onontbeerlijk is of het eigen netwerk tekort schiet. Is de nieuwe politieke koers een wenkend perspectief of een fopspeen?
Bevrijding
In de zestiger jaren van de vorige eeuw werd door steeds meer mensen het sociale netwerk niet als een warme deken en een vangnet,, maar als een knellend korset ervaren. De emancipatiebewegingen van jongeren, vrouwen en ho/le/bi’s vochten voor persoonlijke vrijheid en onafhankelijkheid. Het individu eiste zijn rechten op. Steun was geen gunst, waar je dankjewel op moest zeggen, maar een recht, waar je, indien noodzakelijk, een beroep op kon doen. De sociale verzorgingsstaat kreeg zijn afronding. Maatschappelijke plichten werden geanonimiseerd. De burgers toonden hun steun door betaling van belastingen en sociale premies. De bereidheid tot vervulling van deze plicht kon bepaald op minder sympathie rekenen dan het beroep op de verworven rechten.
De economische crisis van de tachtiger jaren leidde tot aanpassing van beleid. Het benadrukte de noodzaak als voorwaarde voor steun en ontdekte de calculerende burger die gewantrouwd moest worden. Uitkeringsniveaus gingen omlaag. Het toen ingezette beleid is sindsdien verscherpt voortgezet.
Vergrijzing
De komende vergrijzing/ontgroening zal leiden tot een steeds groter beroep op AOW, pensioenen en zorg. Een steeds kleinere groep zal hiervoor de kosten moeten opbrengen. De sociale verzorgingsstaat kon en kan alleen maar overeind blijven, als de bereidheid om belasting en premies te betalen blijft. De bereidheid vermindert, als belastingen en premies omhoog gaan en/of de uitgaven als onterecht en/of luxe worden ervaren.
Oplossingen
Vanuit de samenleving zijn verschillende antwoorden op dit probleem gekomen.
- Vergroot de inkomsten door grotere deelname aan de betaalde arbeidsmarkt (Nederland steekt vergeleken met andere EU-landen al gunstig af)
* door latere pensionering.
* door benutting van het arbeidsvermogen van wia’ers, wajong’ers, bijstandsgerechtigden, ww’ers, (migranten)vrouwen zonder uitkering e.d.
- Beperk de collectieve zorgkosten
* door hogere eigen bijdragen.
* door een beperkter basispakket of een sober hulppakket.
* door een sociaal vangnet als een voorliggende voorziening te zien.
Kabinet schiet in eigen voet
Het huidige kabinet wil gebruik maken van al deze suggesties. GroenLinks gaat daar in belangrijke mate in mee. De haalbaarheid is echter afhankelijk van ondersteunend (‘flankerend’) beleid. Juist daarin schiet het kabinet schromelijk tekort en dat leidt tot scherpe kritiek van GroenLinks. Werken tot je 67ste lukt alleen, als de arbeidsbelasting vermindert en mensen voortdurend worden bijgeschoold. Een integraal arbeidsbeleid ontbreekt echter. De arbeidsrisico’s worden steeds meer afgewenteld op de individuele werknemer, outsiders en zzp’ers. Benutting van het arbeidsvermogen van mensen die nu nog aan de kant staan, zal leiden tot obstructie, als de regeringsplannen leiden tot het vervullen van een baan met een betaling tot slechts op 70% van het minimumloon. Het recht op bijstand wordt ingeperkt. Het gezinsinkomen wordt maatgevend. Ouders worden afhankelijk van hun kinderen. Jongeren gaan frauderen met woonadressen. Bezuinigingen op kinderopvang remt deelname aan de arbeidsmarkt af. Hervormen van de re-integratie is nodig. Bezuinigen op re-integratie helpen niet meer mensen aan het werk. De instroom van mensen met afstand tot de arbeidsmarkt wordt niet afgeremd door bezuinigingen in het speciaal onderwijs en passend onderwijs in de reguliere basisschool. Een later beroep doen op de geestelijke gezondheidszorg vanwege de hoge startbijdrage versterkt dikwijls het ziektebeeld en verlengt de herstelperiode.
Kortom, de bezuinigingsmaatregelen zijn contraproductief. Het kabinet frustreert zijn eigen doelstellingen en schiet dus in eigen voet.
Zorg-elijk
Een hogere eigen bijdrage in de zorg is alleen een verschuiving van collectieve lasten naar particuliere lasten. Er gaat nauwelijks een prikkel van uit om b.v. gezonder te leven of minder gauw de huisarts te bezoeken. Natuurlijk is het goed om soberder met boosters en andere hulpmiddelen om te gaan. Gemeenschappelijke voorzieningen gaan voor individuele voorzieningen, indien ze voldoen. De zogenaamde bezuinigingen op de persoonsgebonden budgetten leiden niet tot vermindering van uitgaven, maar slechts tot verschuiving. De kwaliteit van de zorg en onafhankelijkheid van de burger wordt wel aangetast.
Voorliggende voorziening
Maar de regering en ook het huidige Alkmaarse college gaan verder. Het eigen, sociale vangnet moet een voorliggende voorziening worden. Het eigen netwerk moet taken vervullen, opdat de vraag naar hulp van de collectieve sector afgeremd wordt. Vrijwilligers en mantelzorgers mogen niet alleen de betreffende persoon, maar ook de collectieve sector ontlasten. Nederland kent in vergelijking met andere West-Europese landen een ongekend hoog aantal vrijwilligers. Zit er nog rek in? Een groeiende deelname aan het betaalde arbeidsproces verkleint het reservoir vrijwilligers en mantelzorgers. De babyboomers, nu nog een kweekvijver van vrijwilligers worden op termijn steeds meer zorgvragers. Familiebanden zijn verzwakt. Nabuurschap komt maar in beperkte mate voor. Zal de geïndividualiseerde burger z’n sociale verantwoordelijkheid nemen of zich afwenden van de zorgvrager?
Fopspeen
In de nieuwe opzet zal de zorgvrager minder afhankelijk zijn van de overheid of gesubsidieerde instelling. Het overleg aan de keukentafel moet tot maakwerk leiden. Bemoeizucht ligt op de loer. De afhankelijkheid van familie en vriendenkring zal toenemen. Of de zorgvrager daar zo blij mee zal zijn? De bevrijding vanaf de zestiger jaren lijkt voor een deel van zorgvragers terug bij af. Het anonieme recht wordt weer een gunst van familie, vrienden en buren, waar vooral toch dankjewel op gezegd moet worden. Hoezo zelfredzaam. De zorg wordt gevraagd, juist omdat de vrager het niet alleen redt. De term ‘zelfredzame burger’ is een fopspeen.
Zelfredzaam
Ja, het is goed, als burgers zich meer verantwoordelijk gaan voelen voor zichzelf en elkaar. Familie- en vriendendiensten zijn welkom, als burgers daar in vrijheid over kunnen beslissen. Ja, de stijgende collectieve lasten in de zorg vragen om een antwoord. Zelfredzaam? Het moet niet zijn van: red je maar, wij, als overheid trekken ons terug. Zelfredzaamheid moet niet een ideologische vlag zijn, die een lading van verminderde maatschappelijke betrokkenheid moet dekken. Het is voor GroenLinks dan ook van belang scherp te letten op de uitwerking van de regerings- en collegeplannen.
P. Wim Visser